اقلیمـ رهایے

مشخصات گیاه شناسی چای

چای گیاهی است از شاخه نهاندانگان یک پایه و از رده دو لپه ای ها و از راسته پاریتال (parital) - خانواده تیاسه (Teacae) و از جنس کاملیا (Camellia) با نام علمی کاملیا سیننسیس (Camellia sinensis) بوده که خزان ناپذیر و همیشه سبز می باشد .

گلهای چای سفید معطر و بطور خوشه ای و مجتمع و یا تک گل در کنار برگ ها ظاهر می شوند . دارای 5 تا 7 گلبرگ و کاسبرگ و مقدار زیادی پرچم می باشند (20 تا200) . تخمدان دارای 3 تا 4 حجره بوده که در هر کدام یک تا سه دانه مشاهده می شود . میوه چای کپسول می باشد . لازم به توضیح است جنس کاملیا دارای 82 گونه می باشد که تعدادی برای تولید چای و عده ای نیز برای روغن کشی هستند و بقیه از گیاهان زینتی محسوب می شوند . چایهایی که برای چایسازی کشت می شوند دارای سه تیپ یا فرم بشرح ذیل می باشد .

1-تیپ یا فرم آسامی Assam type : Camellia assamica masters

2- تیپ یا فرم چینی China type : Camellia sinensis

3- تیپ یا فرم جنوبی Southen type : Camellia assamica sub.s.p lasiocalyx
روشهـای ازدیاد چای

ازدیاد چای به دو روش جنسی (Sexual) و غیر جنسی (Asexual) انجام می گیرد .

تکثیر جنسی از طریق بذر و تکثیر غیر جنسی به چند روش : پیوند ، پاجوش ، خوابانیدن ، قلمه ( و اخیراً نیز به روش کشت بافت (Plant tissue culture) فعالیت هایی صورت پذیرفته ) انجام می گیرد

نظر به اینکه چای گیاهی دگرگشن (Cross fertilization) می باشد و در طبیعت از لقاح پایه های مختلف بذرهای تولید شده چای یکدست نبوده و فاقد صفات بوته مادری خواهد بود ، بنابراین برای حفظ مشخصات ژنتیکی بوته مادری ، ازدیاد به روش غیرجنسی انجام می پذیرد . به عبارت دیگر از طریق ازدیاد غیرجنسی می توان قابلیت نگهداری صفات مادری را حفظ نمود .

متداول ترین روش تولید نهال به روش غیرجنسی ، تکثیر از طریق قلمه گیری می باشد که در این روش ابتدا مبادرت به تهیه بستر و آماده سازی آن میگردد و قلمه گرفته شده از سرشاخه های بوته مادری می باید حداقل 18 ماه در بستر های مذکور برای رشد و تبدیل به نهال مرغوب را سپری نماید . بسترهای مناسب برای کشت می تواند بر روی زمین و با ایجاد خزانه و یا از طریق گلدانهای پلاستیکی تهیه گردد که استفاده از گلدانهای پلاستیکی به علت حمل ونقل آسانتر و عدم آسیب دیدگی ریشه نهال مطلوب تر می باشد .
- منبع ژنتیکی چای در ایــران

منبع ژنتیکی چای که در ایران موجود می باشد از ارقامی است که بصورت بذر و قلمه توسط مرحوم کاشف السلطنه به ایران آورده شده اند این ارقام عبارتند از :

Dhonjan , Rajghur , Betjeen , Assam jats

در حال حاضر بوته های چای در ایران از نژادهای مختلف هستند که از نظر کیفیت و کمیت محصول با یکدیگر اختلاف دارند و اصولاً چینی و زیرگونه آسامی و هیبرید های حاصل تلاقی طبیعی آن می باشند .

با توجه به اینکه ژرم پلاسم اولیه چای ایران از شمال هند (منطقه آسام) آورده شده اند و بعدها نیز نوع چینی آن در ایران کشت شده است از تلاقی طبیعی بین آنها چای هیبرید حاصل گردیده که به لحاظ سازگاری با شرایط اقلیمی شمال ایران نهالهای نوع چینی گسترش بیشتری داشته است و در واقع ارقام موجود چای در ایران نوع هیبرید های چینی - آسامی می باشند که سازگاری بیشتری با شرایط آب و هوایی شمال کشور داشته اند .
* شرایط اقلیمی مساعد برای کشت چای

از عوامل جوی و اقلیمی مؤثر در رشد و نمو چای می توان به درجه حرارت محیط ، میزان بارندگی ، رطوبت نسبی ، طول روز ، ارتفاع و موقعیت جغرافیایی محل اشاره کرد که بشرح یکایک آنها می پردازیم .
- درجه حــرارت محیط

صرفنظر از تأثیر سایر عوامل ، چای هم مانند سایر گیاهان هنگامی که درجه هوا بیش از حد پایین یا بالا باشد رشد نمی کند . شواهدی وجود دارد که درجات دمای هوا ، برگ و خاک ، همگی بر میزان رشد چای تأثیر می گذارند .

ر بعضی از شمالی ترین مناطق چایکاری دنیا مانند گرجستان ، چین ، ژاپن ، ترکیه ، ایران ، معمولاً در بعضی از ماههای زمستان که برف می بارد ، درجات دمای هوا نیز پایین تر از نقطه انجماد و یخبندان است و بوته های چای این وضع را تحمل می کنند معذالک چنین تلقی می شود که درجات دمای پایین تر از انجماد برای چای زیانبخش است به ویژه هنگامی که تغییرات دما بصورتی باشد که بعد از یخبندان در شب با افزایش درجه حرارت در هنگام روز همراه باشد .

تحقیقات نشان می دهد که فتوسنتز خالص برگ چای مرتباً با افزایش درجه حرارت ، تا حد oc 35 بالا می رود و سپس شدیداً کاهش می یابد و هنگامی که درجه حرارت برگ به oc40 برسد متوقف می شود همچنین وقتی که درجه حرارت محیط اطراف به oc 33-30 می رسد ، درجه حرارت برگ در میان تابش کامل آفتاب به oc 45-40 می رسد . دمای خاک نیز در بسیاری از موارد برای زندگی گیاهی اهمیتی زیادتر از دمای هوا دارد ثابت گردیده است درجه حرارت خاک بر میزان رشد چای و در نتیجه میزان باردهی بوته های چای تأثیر دارد . دمای مطلوب خاک در محدوده ریشه تغذیه کننده oc 25-20 می باشد .
- میزان بارنــدگی

با توجه به اینکه نیاز آبی چای حدود 1200 میلیمتر می باشد ، میزان بارندگی در مناطق چایکاری شمال کشورمان ظاهراً کافی است (میانگین 1400 میلیمتر در سال) ولی متأسفانه درصد پراکندگی و توزیع پراکنش باران در طول دوره بهره برداری نامناسب بوده و اکثر بارندگی ها در فصولی است که بوته های چای دوره خواب خود را می گذرانند . همچنین با در نظر گرفتن میزان جذب آب از طریق رشد و تبخیری که توسط گیاه در ماههای گرم سال انجام می دهد منجر به از دست دادن آب می شود که به این جهت لازم است برای تولید محصولی مطلوب در دوره رشد بوته های چای آبیاری تکمیلی صورت پذیرد تا نیاز آبی گیاه که بین 120 تا 150 میلیمتر در ماه متغیر است ، تامین گردد .
- رطوبت نسبی

رطوبت هوا هر چقدر بیشتر باشد ، رشد برگها سریع تر و میزان محصول بیشتر خواهد شد . رطوبت نسبی هوا حداقل باید 65 الی 70 درصد و حداکثر 90 الی 95 درصد باشد تا بوته ها از رشد بهتری برخوردار گردند
- طول روز

برای رشد مناسب بوته های چای ، حداقل باید روزانه 11 ساعت و 15 دقیقه نور به گیاه برسد . در کمتر از این مدت با وجود گرمای لازم بعلت افزایش هورمونهای بازدارنده رشد در گیاه ، بوته های چای از رشد باز خواهند ماند .
- ارتفاع محل

چای را می توان با ارتفاع 2 متر از سطح زیر دریا تا ارتفاع 2500 متری از سطح دریا کشت نمود . ارتفاع محل در کیفیت محصول بخصوص عطر آن تاثیر بسیار دارد .

چایهایی که در مناطق کوهستانی در ارتفاعات بالاتر از 1500 متر کاشته می شوند در مقایسه با چای مناطق جلگه ای (کم ارتفاع) ، دارای عطر بهتری می باشند . اکثر مناطق چایکاری ایران در مناطق کوهستانی قرار دارند در نتیجه چای تولید شده قابلیت تولید عطر بیشتری دارد .
- خاک مناسب برای کشت چای

چای خاکهای سبک (درصد شن بالا) و سرشار از مواد آلی را ترجیح می دهد و به رطوبت خاک نیاز فراوان داشته و در عین حال نفوذ پذیری و زهکشی مناسب حائز اهمیت است . سطح آب زیر زمینی باید پایین تر از 90 سانتی متر باشد در ضمن ، چای گیاهی است اسیددوست ، به خاکهای اسیدی نیاز فراوان دارد و در PH 5/5-5/4 بیشترین رشد را دارد . در خاکهای نرم متوسط ، جنگلی ، شنی رسی توأم با هوموس و فاقد آهک و همچنین لومی بهتر از دیگر خاکها بعمل می آید . خوشبختانه خاکهای شمال کشور ایران اکثراٌ برای چایکاری مناسب اند ، چون به لحاظ بافت فیزیکی و خصوصیات شیمیایی و PH در حد ایده آل قرار دارند . همچنین چای را می توان در زمین های شیب دار کشت نمود به شرطی که شیب زمین بین 10 تا 30 درصد باشد . زمین های شیب دار با 10% شیب ، درجه یک و بسیار خوب و بیشتر از 30% درجه «2» خوانده می شوند . احداث باغهای چای در زمین های شیب دار به لحاظ عملیات داشت و برداشت مشکلات زیادی دارد همچنین در اراضی شیب دار توجه به حفاظت خاک امری ضروریست.