اقلیمـ رهایے

علمای بزرگ دینی دعا را دارای انواع و اقسام مختلف می دانند و معتقدند که هر دعایی دارای شرایط خاصی است.
آیت‌الله حسن ممدوحی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و نماینده مردم کرمانشاه در مجلس خبرگان رهبری به دعای مصداقی به عنوان یکی از اقسام مهم دعا اشاره می‌کند و به خبرنگار فارس می‌گوید: دعای مصداقی دعایی است که در آن زبان با قلب همراه بوده و ترجمان آن است. این نوع دعا، مصداق راستین و حقیقی دعا بوده و به اجابت بسیار نزدیک است. البته گاهی ممکن است ظاهراً اجابت نشود که اگر چنین باشد می توان گفت مصلحتی در کار بوده، با این تفسیر،دعای مصداقی عبادتی است که اجر قطعی بر آن مترتب است.
از حضرت آیت الله ممدوحی می پرسم که چرا برخی از دعاها مستجاب نمی شود و یا در اجابت آن تاخیرهای بلندمدتی رخ می دهد؟
ایشان در پاسخ می گوید: تأخیر در اجابت فقط از مصلحتی برخاسته که خداوند متعال بر اسرار آن آگاه است؛ چنان که امیرمؤمنان(ع) در سفارش خود به امام حسن(ع) می‌فرماید: «و ربّما سألت الشیء فلا تؤتاه و أوتیت خیراً منه عاجلا أو آجلا، أو صرف عنک لما هو خیر لک، فلربّ أمر قد طلبته فیه هلاک دینک لو أوتیته»؛ چه بسا از خداوند متعال چیزی را درخواست می کنی که به تو عطا نمی کند، ولی در عوض آن خیر دنیایی یا آخرتی دیگری به تو می رساند. آن چیز از تو منع شده، زیرا خیر تو در آن نبوده؛ چه بسا امری را طلب می کنی، ولی نمی دانی که اگر بدان برسی هلاک دین، نصیب تو خواهد شد.
عضو مجلس خبرگان رهبری در ادامه همین بحث می گوید:گاهی در دعا لفظ و معنا با هم مطابقت دارند و دل و زبان باهم سازگارند، اما مشکل در محدودیت علم شخص دعا کننده است؛ به این معنا که اگر فرد دعا کننده بر اسرار و تبعات دعا و حاجت خود واقف بود، نه تنها آن را نمی خواست، بلکه عمیقاً از آن دوری می جست، نقل شده است:
انه سمع أمیرالمؤمنین(ع) رجلاً یقول: اللهم انی أعوذ بک من الفتنه. قال(ع): أراک تتعوذ من مالک و ولدک، یقول الله تعالی: (انما أموالکم و أولادکم فتنه) (انفال 28) و لکن قل: اللهم انی اعوذ بک من مضلات الفتن؛
حضرت امیرمؤمنان(ع) شنید که مردی می‌گوید: خدایا از فتنه ها به تو پناه می برم!
حضرت فرمود: تو با این دعا از خدا می خواهی از زن، فرزند و اموالت دوری گزینی، زیرا خداوند متعال می فرماید: «اموال و اولاد شما، فتنه و برای آزمون شما هستند.» پس به جای آن بگو: خدایا! فتنه های گمراه کننده را از من دور ساز.
این فرد در دعای خود، دوری از مال و فرزند خود را می خواست و نمی دانست که از آنچه می خواست بیزار بود.
امیرمؤمنان(ع) در جای دیگر می فرماید:
رب أمر حرص الانسان علیه، فلما أدرکه ود أن لم یکن أدرکه؛
چه بسا چیزی که انسان برای رسیدن به آن حریص است، ولی وقتی به آن می رسد دوست می دارد که ای کاش هرگز به آن دست نمی یافت.
آیت‌الله ممدوحی می گوید:بسیاری از ما در نیایش های خود از خدای متعال چیزهایی می خواهیم که به راستی و در واقع آنها را نمی خواهیم، ولی خدای منان دید کوتاه ما را جبران می فرماید و آن خواسته ها را عطا نمی کند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به نگرانی ما در عدم اجابت برخی دعاها اشاره می کند و می گوید: چه بسا ما از عدم اجابت دعایمان نگران می شویم و نمی دانیم که گلایه از عدم اجابت، جهل دیگری غیر از جهل اول است؛ حافظ می گوید:
حافظ از چشمه حکمت به کف آور جامی / بو که از لوح دلت، نقش جهالت برود
در این باره، در دعای «افتتاح» آمده است:
فان أبطا عنی عتبت بجهلی علیک، و لعل الذی أبطا عنی هو خیر لی لعلمک بعاقبه الأمور، فلم أر مولی کریما أصبر علی عبد لئیم منک علی، یا رب؛
اگر اجابت دعا به تأخیر افتد، به واسطه نادانی تو را عتاب می کنم، درحالی که شاید تأخیر آن برای من خیر باشد، زیرا تو از عاقبت امور آگاهی. بنابراین، مولای کریم، شکیباتر از تو بر بنده فرومایه ندیده ام، ای پروردگار من!
طبق روایتی امام صادق(ع) به راوی دستور می دهد:
واعرف طرق نجاتک و هلاکک، کیلا تدعوالله بشیء منه هلاکک و أنت تظن فیه نجاتک، قال الله ـ عز و جل‌ـ: «ویدع الانسان بالشر دعاءه بالخیر و کان الانسان عجولا»؛ راه های نجات و هلاکت خویش را بشناس، تا چیزی را از خدا نخواهی که هلاک تو در آن است، درحالی که گمان می کنی نجات تو در آن است. خداوند- عزوجل- می فرماید: «انسان همانند دعاکردن برای خیر خود برای شر خود دعا می کند و به راستی که انسان بسیار عجول است.»
آیت‌الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در این باره می‌فرماید:
سر عدم استجابت برخی دعاهای نیکان آن است که اجابت آن دعا به ضرر آنان است. از این رو، خداوند در عوض آن، آنچه را که به خیرشان است به آنها عطا می کند و این اجابت واقعی دعا محسوب می شود.