مقدمه:
زعفران یکی از قدیمیترین گیاهان ادویهای و دارویی است که همواره مورد توجه مردم بوده است. عده ای از پژوهشگران منشأ زعفران را ایالت قدیم ماد ایران میدانند ، در حالیکه عدهای دیگر مبدأ زعفران را منطقه وسیعتری از زمین میدانند و معتقدند که منشأ زعفران یونان، ترکیه، آسیای صغیر و ایران میباشد و سپس کشت آن از مشرق تا شمالیترین نقاط هندوستان و چین و از غرب تا اسپانیا گسترش یافتهاست. با توجه به شرایط اقلیمی کشور ما که آب یکی از عوامل اصلی محدود کننده توسعه کشاورزی است، زعفران این گیاه کم توقع از بازده اقتصادی بالایی برخوردار است. زیرا زمان مصرف آب در زراعت زعفران موقعی از سال است که سایر محصولات به آب نیازی نداشته یا حداقل با مشکل کم آبی مواجه نمیباشند. این گیاه در دوران خواب زمستانی هم نیاز به آبیاری ندارد و رویش گیاه زعفران در فصل سرد پائیز و زمستان موجب میشود که این گیاه آفات و بیماریهای مهمی نداشته و به سمپاشیهای مکرر نیاز ندارد. سرزمین پهناور ایران قطعاً بزرگترین تولید کننده زعفران جهان است و به دلیل دارا بودن تنوع آب و هوایی، بسیاری ازمحصولات باغی و زراعی از جمله زعفران آن، دارای بالاترین درجه کیفیّت میباشد. گل زعفران در بسیاری از استانهای ایران کشت میشود، لیکن بیشترین مقدار زعفران کشور در استان خراسان تولید میگردد. ایران با سطح زیرکشتی در حدود 41325 هکتار و تولید سالیانه 150 تا 170 تن زعفران، با بیش از 80% تولید جهانی، بزرگترین تولید کننده زعفران از نظر کمیّت و کیفیّت در سطح جهان میباشد. کشور یونان با تولید سالیانه 7/5 تن، مراکش 3/2 تن، کشمیر 3/2 تن، اسپانیا 1 تن و یا کمتر، ایتالیا 1/0 تن یا کمتر پس از ایران به ترتیب مقامهای دوم تا ششم تولید زعفران جهان را در اختیار دارند. در دهه اخیر، تعداد کشورهای خریدار زعفران ایران افزایش یافته و در سال 1380 ایران زعفران را به 43 کشور صادر کرده است.
کشت زعفران در حال حاضر در ایران به استان خراسان جنوبی (95 درصد) و استانهای اصفهان، کرمان، مرکزی، یزد، کرج و فارس (5 درصد) منحصر گردیده است. همچنین کشت زعفران علاوه بر ایران و اسپانیا در کشورهای فرانسه، یونان، الجزایر، مصر، مراکش، ایتالیا، آلمان، استرالیا، مکزیک، هندوستان، پاکستان، چین و ترکیه کم و بیش متداول شدهاست.در حال حاضر حدود 100 هزار خانوار در فرآیند کاشت، داشت و برداشت زعفران فعالیت میکنند و جمعیت 500 هزار نفری مخصوصاً در نواحی گرم و خشک و کویری کشور در استان خراسان از طریق زعفران امرار معاش میکنند.تقاضای فعلی جهان حدود 170 تن میباشد و با توجه به کاربردهای فراوان زعفران، اگر هر نفر 25/0 گرم زعفران در سال مصرف کند، جمعیت 6 میلیاردی جهان متقاضی 1500 تن زعفران خواهد بود و این تقاضا فقط برای مصرف شخصی است و مصارف دارویی و غذایی بر آمار فوق افزوده خواهد شد.زعفران به دلیل داشتن رنگ وعطر ارزش زیادی داشته واز قدیم برای این ادویه برخی خواص پزشکی را نسبت می دادند .
پیشینه تاریخی زعفران:
زعفران از گیاهان بومی ایران است که در سرزمین اصلی آن از زمان حکومت مادها در دامنه کوههای الوند در همدان و حوآلی ان بوده است . گفته می شود ایرانیان نخستین قومی بوده اند که در این گیاه ارزشمند را شناخته و به کشت و پرورش آن پرداخته اند . قدیمی ترین اثری از زعفران که در تاریخ مدون ایران به چشم می خورد اشاره ایست که اشیل نمایش نامه نویس سده های قبل از میلاد یونان به رنگ زعفران جورآب داریوش کبیر می نماید . به شواهد تاریخ در تمام دوره های هخامنشیان ، اشکامنیان ، ساسانیان زعفران در غرب فلات ایران کشت می شد و به مصرف می رسید . ولی با آغاز لشگر کشی اعراب سفر تاریخی جود را آغاز کرد . نخست راهی اصفهان گردید و از آنجا به قم و طبرستان رسید تا از 800 سال قبل که در شرق فلات ایران مامن امنی جست و به ان ظبیعت خشک و کم آب خو گرفت و به دست توانای مردمان ان سرزمین از نسل به نسل دیگر حفظ گردید و برأی امروز باقی ماند .
موارد استفاده از زعفران در آن زمان :
1ـ به عنوان یک ماده رنگی در حاشیه لباس بزرگان روم و سایر تزئینات رنگی به کار می رفت .
2ـ به عنوان عطر همراه با سایر عطر ها در سالنها ، دادگاهها ، تاترهاو حمامها مورد استفاده قرار می گرفت .
3ـ به عنوان دارو توسط پزشکان تجویز می گردید .
4ـ در موارد خوراکی به خاطر عطر و طعم ان مورد استفاده واقع می شد .
در ایران باستان نیز در مجالس جشن و سرور همراه با دیگر عطرها به کار می رفت . به عنوان مواد ارایشی توسط همسر امپراتور و سایر بزرگان مورد استفاده قرار می گرفت و برأی تحفه و پیشکش در ردیف زرو درهم بخشیده میشد . در ایران رسم زعفران پاشی در مراسم استقبال از بزرگان و فاتحان معمول بود از آنجاکه یونان ، روم و مغولستان از دیر باز در ارتباط و غالبا در ستیز بودند گفته می شود که ایرانیان زعفران را به روم شناساندند . در حمله مغول به ایران زعفران به چین راه یافت . سپس از اندلس ( اسپانیا) توسط اعراب و مسلمانان ایرانی تبار در قرن دهم کشت و زعفران در این کشور رواج یافت . در قرن هجدهم کشت زعفران در ناحیه walden در انگلستان رواج یافت و امروز این محل به نام saffron walden معروف است . به نظر می رسد که در جریان لشگر کشی مسلمانان به کشمیر کشت زعفران هندوستان نیز معمول شد زیرا که در منابع قبل از اسلام از کشت و تولید زعفران در این کشور سختی به میان نیامده است . در هندوستان از زعفران در مصارف خوراکی و ارایشی استفاده می شده است و زنان هندی خالی زعفرانی بر پیشانی می گذارند .
در عصر هخامنشیان به کشاورزی و باغداری توجه خاصی میشده و داریوش شخصا به کشت و کار گیاهان علاقه مند بوده است . در ان زمان کیمیا گری و دارو سازی ترقیات زیادی کرده و از انجمله معجونی برأی رفع خستگی بزرگان می ساختندکه از زعفران و هل و دارچین با خواص مفرح و تقویت کننده تهیه شده بود . از زعفران در تهیه نوعی نان مخصوص برأی درباریان استفاده می شد .
در دوره پارتها ایران از نظر اقتصادی رابطه جود را با بابل ، سوریه و فلسطین تقویت نمود و زعفران را به این کشورها صادر کرد . زنان خوش پوش پارتی معجونی از نوعی شیره گیاه ی همراه با چربی تن شیر و زعفران و شرآب خرما تهیه کرده جهت ارایش استفاده می نمودند . در دوره ساسانیان از زعفران علاوه بر مصارف خوراکی و درمانی و ارایشی ، در رنگ کردن ابریشم و پارچه و الیاف فرش استفاده می شده است .علاوه بر این از زعفران در تهیه کاغذهای رنگین استفاده می شده و نامه های درباری بر کاغذهای اغشته به گلآب و زعفران تحریر می گردیده است . بنابراین ملاحظه می گردد که زعفران در یک دوره طولانی 2500 ساله به عنوان یک عنصر رنگی و عطری در متن زندگی روزمره ایرانیان حضور دائم داشته و به همان بندها ، پل ها ، تخت جمشید ها و مسجد ها به صورت یک میراث فرهنگی باقی مانده است . با این تفاوت که ابنیه تاریخی اثاری جامدند و ثابت و این یکی از اثریست جاندار و متحرک که برأی حفظ و بقای خود سفری چند ساله و طولانی غرب به شرق را نیز متحمل گردیده است .
موارد استفاده :
موارد استفاده از زعفران در اروپا ودر مشرق زمین بسیار گسترده بوده وبه عنوان دارو,رنگ نساجی ,مصارف آشپزی,صنایع شیرینی سازی وهمچنین برای مراسم مذهبی بکار گرفته می شده است.از زعفران غالبا"به جهت عطر وطعم ورنگ زرد خاصی که دارد در غذاها وبه ویژه همراه برنج مصرف میکنند.
خواص درمانی :
بر حسب آزمایشهایی که در اروپا انجام شده است زعفران خاصیت کاهش چربی وکلسترول خون وافزایش نفوذ اکسیژن در پلاسما را ازخود نشان داده است .ضد اسپاسم زعفران به عنوان آرام بخش در طب عوام نقاط مختلف جهان اشتها آور ومقوی معده استفاده می شود .درمان درد معده وشکم وآسم مصرف در کشور آلمان زعفران به عنوان آرام بخش می شود .بزرگ شدن طحال بزرگ شدن کب یرقان تب سرخک جهت درمان اسهال خونی دیابت وگاهی به عنوان ماده تعرق وبا هیستری عفونت دستگاههای اداری مالیخولیا آور استفاده میشود.
ترکیبات شیمیایی
زعفران دارای مواد چرب ، املاح معدنی و اسانس های فراوان می باشد . رنگ زعفران مربوط به ماده ای به نام کروسین است که در ان وجود دارد پیاز زعفران سمی است و مصرف بیش از حد ان برأی حیوانات کشنده است . زعفران دارای مواد زیادی است از جمله: الف- اسانس، که همان بوی خوش زعفران است. ب- کروسین یا مادّه رنگی زعفران. ج-هتروزید تلخ، که هضم غذا را در معده آسان می کند.
زعفران دارای(3/1 تا 5/7) درصد روغن است که مصارف دارویی دارد.
بو و طعم تند و قوی آن به علاوه خوشبویی زیاد آن جالب توجه می باشد .
ویژگیهای گیاه شناسی :
بررسی ویژگیهای گیاه شناسی زعفران به شناخت بهتر علمی این محصول پر ارزش کمک می کند . زعفران دارای ویژگیهای منحصر به فردی است که آنرا از سایر گیاهان متمایز می سازد . در زمانی که کمتر از گل و گلزار اثری است و دست سرد طبیعت گرمای هستی هر گل و گیاهی را گرفته است ، گل زیبای زعفران نیمه شب از دل سرد زمین سر بر می اورد و عطر گرم و نشاط آفرینش را نثار نسیم سرد صبحگاهی می کند . این گیاه در پاییز ، قبل از آنکه برگ کند گل می دهد و کم کم برگهای سبز تیره ا ش بالا می آید و در کنار گلهای زیبای بنفش رنگ جلوه ای از حیات به زمین بی رمق می بخشد ، بگونه ای که این جلوه زیبا موجب می شود انسان سوز سرمای پاییز را از یاد ببرد.
زعفران با این همه شکوه و زیبایی گیاهی است کم توقع و یار و یاور محرومان ، زیرا در بین گیاهان زراعی ایران مناسب ترین گیاه برای نقاط محروم و دور افتاده کشور است چرا که اغلب مناطق زعفران کاری کشور در فواصل زیادی از مرکز واقع شده و در این مناطق فاقد استعدادهای صنعتی و تولیدی دیگری می باشند و چون در محدودیت شدید ادواری آب کشاورزی نیز به سر می برد برأی مناطق خشک و کم آب خراسان مرکز جنوبی محصولی استراتژیک محسوب می گردد . ویژگیهای خاص این محصول عبارتند از : نیاز به آب کم، امکان بهره برداری به مدت 5 تا 7 سال در یک نوبت کاشت ، ماندگار بودن محصول به مدت طولانی ، سهولت حمل و نقل ، عدم نیاز به تکنولوژی پیچیده در زمان کشت ، داشت و برداشت و آبیاری آن در زمانهای غیر بحرانی نیاز آبی سایر گیاهان .
زعفران ساقه ی حقیقی ندارد . دارای ساقه ی زیر زمینی یا بنه معروف به پیاز زعفران است . پیاز زعفران مدور ، سخت ، گوشتدار و سفید رنگ می باشد . پوشش پیاز ها مشتکل از الیافهای طویل موازی و به رنگ قهوه ای است . قطعات پوششی از قاعده پیاز می رویند و دربالای پیاز به صورت قطعات باریکی در امده از جوانه ها ی راسی پیاز محافظت می کند . در راس پیاز بستگی به شادابی و درشتی انها از 1 تا 4 جوانه راسی مشاهده می شود . وظیفه این جوانه ها ایجاد گل و برگ می باشد .چون به طور معمول جوانه های راس ایجاد برگ و گل می کنند ، پیازهای جدید اغلب در بالای پیاز های قبلی و به تعداد کمتر در اطراف و قاعده پیازهای قبلی به وجود می ایند . به همین دلیل با وجود اینکه پیازها در عمق نسبتا زیادی بین 15 تا 20 سانتی متر از سطح زمین کشت می شوند لیکن هر ساله پیازهای جدید به سطح خاک نزدیکتر می گردند . درشتی پیازهای زعفران از یک نخود تا یک گردو و وزن انها بین 1 تا 20 گرم می باشد . پیاز زعفران طعم سیب زمینی خام دارد که ابتدا شیرین به نظر می رسد و سپس به تلخی می گراید . ریشه های زعفران افشان و کوتاه بوده و به خاک عمیق و حاصلخیز و سبک برای رشد و نمو پیاز و عملکرد بهینه نیاز دارد . گل زعفران نخستین اندامی است که در اوایل پاییز پدیدار می گردد . در سال نخست کشت به علت ضعف پیازهای و عدم استقرار کامل انها در خاک جوانه های گل توان لازم برأی رویش ندارد و برگها هم دیرتر از معمول ظاهر می شوند . پوشش گل از سه کاسبرگ و سه گلبرگ بنفش رنگ تشکیل شده است . کاسبرگ ها و گل برگها همرنگ می باشند به گونه ای که تشخیص کاسبرگها از گل برگها کار ساده ای نیست تعداد پرچم ها سه و طول پرچم ها دو برابر بساک است بساک زعفران زرد رنگ است . تخمدان گل زعفران در داخل چمچه و در چند سانتی متری سطح خاک قرار دارد که در اوایل بهار به سطح خاک نزدیک می شود . خامه میله ی باریک و بلندی است که از روی تخمدان بیرون امده از داخل چمچه می گذرد و در داخل گل به سه کلاله ی خوش رنگ قرمز عنابی ختم می شود. طول خامه بین 7 تا 10 سانتی متر و طول هر رشته کلاله در حدود 2 تا 3 میلی متر است . هر رشته کلاله بوقی شکل بوده که قسمت ازاد ان دهانه بوق را تشکیل می دهد . دهانه دندانه دار و پهن به عرض 3 تا 4 میلی متر است قسمت مورد استفاده زعفران همین کلاله سه شاخه می باشد که به هنگام برداشت میله خام نیز با آن همراه است . برگها قاعدتا بعد از ظهور گلها ظاهر می شوند ، مگر انکه در ابیاری زعفران تعجیل شود ، در این حالت برگها ممکن است از گلها زودتر پدیدار شوند . زعفران فاقد ساقه هوایی است از اینرو مزرعه زعفران به چمنزاری می ماند که بوته های چمن به ارتفاع نسبتا زیادی روئیده باشند . برگهای زعفران سرنیزه ای و باریک بوده و به طول 30 تا 40 سانتی متر می رسند . رنگ روی برگها سبز تیره و رنگ زیر سبز روشن است . مجموعه برگها ( 10تا 11 برگ ) و گلهای مربوط به یک جوانه راسی در داخل یک چمچه دو کفه ای سفید رنگ قرار دارند . چمچه ها عهده دار وظیفه حفاظت از اندامهای رویشی و زایشی می باشند . چمچه ها نخستین اندامی هستند که سطح خاک را می شکافند و سر از خاک بیرون می اورند . گلها پس چند روز از درون چمچه ها به صورت غنچه بیرون می ایند و با تابش نور خورشید تبدیل به گل می شوند . پس از ظهور گلها ، برگها به تدریج ظاهر می شوند . گاهی برأی یک پیاز به جای یک مجموعه گل و برگ دو یا سه مجموعه گل و برگ ممکن است پدیدار گردد .
شناسایی شده در ایران Crocus گونه های وحشی
نزدیکترین گونه به گونه زعفران زراعی
زعفران جوقاسم Crocus haussknechtii
زعفران آلمه C. Almehensis
زعفران خزر C. Caspius
زعفران زیبا C. Speciosus
زعفران بنفش C. Michelsonii
زعفران زاگرس C. Cancellatus
زعفران سفید (دوگله) C. Biflorus
زعفران گیلان C. Jilanicus
زعفران کورکووی C. korolkowii
تکامل گل و مراحل مختلف رشد گیاه زعفران در یک دوره یکساله
v آخر اردیبهشت تا 16 تیر دوره خواب کامل
v 16 تیر تا 10 مرداد تکوین برگهای اولیه در جوانه پیاز
v 10 مرداد تا 25 مرداد آفرینش جام گل و دستگاه تناسلی
v طول دوره های رشد اولیه 30، توسعه 55، میانی 105 و نهایی زعفران 30 روز
از آنجا که بستر اصلی فعالیتهای کشاورزی به ویژه عوامل محیطی سازنده آن تشکیل می دهد . تشخیص و تعیین هر کدام از عوامل موجود در مجموعه عوامل سازنده بستر فعالیتهای یاد ک اثرات مستقیم و یا غیر مستقیم جود را در شکل گیری فعالیتها وارد می کند بسیار ضروری است . ماهیت ترکیب محیط و پتانسیل ان مساعد بودن یا نا مساعد بودن محیط را برأی گیاه زعفران نشان می دهد .
اقلیم :
اقلیم هوای غالب در یک محل در دراز مدت است که باعث ایجاد یک منطقه اقلیمی به خصوصی می شود . منطقه اقلیمی نتیجه ترکیب فعالیتهای متقابل عواملی چون حرارت ، رطوبت ، فشار و باد است . در هر منطقه اقلیمی گیاهان می رویند که ویژگیهای اقلیم را منعکس می کنند . هر نوع اقلیم متناسب با ویژگیهای خود محیط مطلوبی را عرضه می کند و در این اقلیم هر گیاهی که با طبیعت خود سازگار ببیند به زندگی و توسعه ادامه می دهد . به دلیل اهمیت اقلیم و نقش موثر آن در تولید عملکرد و کیفیت زعفران به شرح عوامل موثر در آن می پردازیم :
نیازهای اقلیمی
آب و هوای مناسب زعفران:
زعفران گیاهی است نیمه گرمسیری و در نقاطی که دارای زمستانهای ملایم و تابستان گرم و خشک باشد بخوبی می روید
مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد است و لیکن چون دوران رشد آن مصادف با پائیز و زمستان و اوایل بهار است طبعا در این آیتم به هوای مناسب و معتدلی نیاز دارد. در دوره خواب یا استراحت گیاه (تابستان) بارندگی یا آبیاری برای آن مضر است بنابراین کشت و کار آن در مناطق گیلان و مازندران و مناطق گرم جنوب کشور معمول نیست. اراضی آفتاب گیر و بدون درخت که ضمنا در معرض بادهای سرد نیز نباشد برای رشد زعفران مناسب است. با این وجود در برخی از روستاهای بیرجند و قائن در زیر سایه بوته های زرشک و درختان بادام که در تابستان کمتر آبیاری می شوند کاشته می شود.
دما:
گیاه زعفران برعکس بسیاری از گیاهان دارای رژیم حرارتی متفاوتی است و معمولا آغاز فعالیت این گیاه با شروع فصل سرما همراه است . مهمترین عامل در تنظیم گلهای پیاز زعفران می باشد و تغیرات دمای روزانه به عنوان عامل محیطی نشان دهنده زمان گلدهی است . گلدهی زعفران در دمای پایین انجام می شود و بهترین و مطلوبترین دما 9 تا 15 درجه سانتی گراد برای تمایز گلها است . حداکثر دمای قابل تحمل برأی این گیاه بین 35 تا 40 درجه سانتی گراد می باشد . عمل گلدهی زعفران ارتباط نزدیکی با رژیم و حرارت روزانه دارد . در این میان حرارت نوری در روز و حرارت شبانه اهمیت ویژه ای دارد و تعیین کننده زمان گلدهی است مثلا اگر در اوایل پاییز دمای هوا به طور منظم و مداوم کاهش می یابد و اگر قبل از دو هفته به اینکه دما به زیر 15 درجه سانتی گراد برسد مزرعه زعفران آبیاری گردد دوران گلدهی آغاز شده و بر اساس شدت و ضعف دما زمان و دوران گلدهی نیز تغییر می کند . ولی اگر بر عکس درجه حرارت نامنظم باشد ، فعالیت گلدهی پیاز زعفران مختل شده و چه بسا قبل از ظهور گل برگها بیرون بیابد گاه باعث ایجاد مشکلات برای برداشت و همچنین پایین آمدن کیفیت زعفران می گردد.
خاک :
به علت اینکه پیاز زعفران مدتی نسبتا طولانی ( معمولا بین 5ـ7 سال ) در زمین می ماند خاک زمین باید نسبتا سبک یا ترکیبی از شن و رس باشد تا پیاز بتواند در این مدت علاوه بر تامین مواد غذایی در مقابل شرایط خاص منطقه نیز مقاومت کنند . از نظر نوع خاک گیاه زعفران بیشتر زمین های شیرین حاصلخیز زه کشی شده بدون درخت و با بافت متوسط ( لومی، لیمونی ، شنی و رسی ) و اهک دار که ph انها بین 7 ـ 8 باشد را بر زمین های شور و فقیر و مرطوب و سبک ( شنی و شنی رسی ) و اسیدی ترجیح می دهد . زعفران در زمینهایی که دارای قلوه سنگ و یا علفهای هرز یا مواد آلی پوسیده نشده باشد محصول خوبی نمی دهد . خاک زعفران همچنین بهتر است زیاد حاصلخیز نباشد چون در خاک های غنی از مواد غذایی رشد رویشی افزایش یافته و از رشد زایشی کاسته می گردد .
رطوبت :
آب مورد نیاز گیاه عمدتا از طریق ریزشهای جوی ، آبیاری و غیره تامین می گردد . آب قسمت اصلی بافت گیاه را تشکیل می دهد و در فرایندهای فتوسنتزی و هیدرولیک نظیر هضم و جذب نشاسته به مانند یک عامل شیمیایی عمل می کند .
نور :
معمولا گیاهان دارویی به ویژه زعفران دارای موادی هستند که انها را صاحب عطر و طعم کرده است برای آنکه آفتاب شدید به آنها نتابد و رنگ و مواد معطر ان متصاعد نشود زعفران قبل از طلوع آفتاب برداشت می کنند تا عطر و طعم آن تحت شعاع آفتاب قرار نگیرد و محفوظ بماند . چنانچه عملیات جمع اوری گلها در زمانی که آفتاب داغ است انجام بگیرد باعث لکه دار شدن انها خواهد شد ، به همین خاطر گلها باید در اوایل صبح قبل از اینکه آفتاب ببینند برداشت شوند . زمان برداشت روی کیفیت گلها تاثیر دارد . گونه ای که از سپید دم صبح تا طلوع آفتاب بالاترین کیفیت را دارد و در طول روز در اثر تابش افتآب از میزان کیفیت گل کاسته می شود به طوریکه برداشت گل در ساعات آخر روز کمترین کیفیت را دارد .
نزولات جوی :
گیاه زعفران بیشترین تطابق را با الگوی بارندگی مناطق مدیترانه ای دارد . مکانهایی که 300ـ 400 میلی متر بارندگی دارند و در طول فصل زمستان پوشیده از برف می باشند برأی کشت زعفران مناسب هستند . در مناطق کوهستانی علاوه بر اینکه از نزولات جوی بیشتری برخوردار هستند وضعیت و جهت ناهمواری های باعث می شود زعفران دامنه هایی را که آفتابگیر نیستند و کمتر در معرض تابش خورشید قرار دارند را ترجیح می دهد . فعالیت این گیاه با شروع بارندگی های پاییزه اغاز و با اتمام بارندگی های بهاره خاتمه می یابد در نتیجه بارندگی یا به عبارتی نزولات جوی بیشترین تاثیر را بر رشد این گیاه دارد . بارش باران در فصل تابستان که پیاز در خواب است و همچنین در زمان گل دهی برأی زعفران مضر است . اما پس از پایان این گلدهی تا زمان زرد شدن برگ زعفران بارش نزولات جوی مفید است به ویژه این که از اواسط زمستان به دلیل بالا رفتن دما پیاز مادری تجزیه شده و پیازهای جوان روی ان شکل می گیرد . این پیاز ها در ابتدا فاقد ریشه بوده لذا مواد غذایی مورد نیاز جود را از طریق برگ که آب و مواد آلی ( املاح معدنی باران ) همراه با دی اکسید کربن از طریق عمل فتوسنتز بعضی مواد نشاسه ای را در جود ذخیره کرده جذب می کند و باعث رشد و حجیم شدن پیازهای جوان می گردد.
وضعیت زمین :
یکی دیگر از عوامل محیطی که در تولید عملکرد و کیفیت زعفران موثر است وضعیت زمین از قبیل توپوگرافی ، شیب ، جهت ناهمواری و ... می باشد . هرچه ارتفاع مزارع زعفران از سطح دریا بیشتر باشد کیفیت و عملکرد محصول نیز بیشتر است . شاید زعفران قائنات و مناطق کوهستانی به دلیل اینکه اتفاع بالایی دارند از مر غوبیت و کیفیت بالایی برخوردار است . زعفران معمولا نواحی سرد و با ارتفاع 1300 تا 2300 متر از سطح دریا را ترجیح می دهد .
نیاز های اکولوژی
این گونه گیاهی مقاوم به خشکی است و در طول دوره رویش به 4 تا 5 نوبت آبیاری نیاز دارد . زمین مورد نظر باید آفتابگیر باشد ، خاک هایی با بافت شنی لومی با زهکشی برأی ان مناسب می باشد . ph مناسب 7 ـ 5/7 می باشد .
خاک مناسب پرورش زعفران
از آنجاییکه پیاز زعفران مدت نسبتا زیادی (7 - 5 سال) در زمین می ماند. خاک زمین باید سبک یا ترکیبی از شن و رس باشد که پیاز بتواند در این مدت علاوه بر تامین مواد غذایی، در مقابل شرایط خاص منطقه ای نیز مقاومت نماید.بنابراین جهت رشد و نمو مناسب گیاه و تولید محصول مرغوب و مطلوب زمین های حاصلخیز و زهکشی شده بدون درخت با خاک(لومی، لیمونی، رسی و شنی) و آهک دار که PH آن بین 7-8 باشد بر زمین های شور، فقیر و مرطوب، اسیدی ترجیح داد.زعفران در زمین هائیکه دارای قلوه سنگ یا علف های هرز یا مواد آلی پوسیده نشده باشد محصول خوبی نمی دهد.
تهیه زمین
در تهیه زمین به منظور کاشت زعفران لازم است توجه و دقت خاصی معمول شود ابتدا در فرصتهای مناسب در پائیز یا زمستان زمین مورد نظر را شخم عمیق می زنند درصورتیکه شرایط مناسب نبوده یا دسترسی به تراکتور مقدور نباشد می توان شخم را در پایان بهار یا اوایل تیرماه نیز انجام داد.در تهیه زمین بطریق سنتی در اوایل بهار پس از قطع بارانهای بهاره زمین را با گاوآهن ایرانی شخم می زنند بعد از 15 - 10 روز مجددا به شخم زمین اقدام می کنند و اگر زمین دارای کلوخ باشد گاوآهن را باز کرده و کلوخ ها را با استفاده از ماله خرد می کنند بعد از دو یا سه هفته مجددا زمین را دوبار در جهات عمود بر هم شخم می زنند قبل از شخم سوم برای هر 100 متر مربع زمین 10 - 5 بار الاغ کود حیوانی پوسیده پخش می نمایند کشاورزان بخوبی دریافتند که شخم های مکرر صرفنظر از تهیه بستر مناسب کشت زمین را تا حدودی از وجود علف های هرز پاک می سازند..در این طریق زمین کرت بندی شده و طول و عرض کرتها را نسبت به شیب زمین و قدرت آب تعیین می کنند. معمولا عرض و طول کرتها در حد بین 4*10 تا 100*10 متر می باشد در زراعت مکانیزه زعفران زمین را در پاییز سال قبل از کشت با گاوآهن شخم عمیق می زنند در بهار پس از قطع بارانهای بهاری خاک را با انجام شخم متوسط ضمن سله شکنی از وجود علفهای هرز پاک می کنند در مرداد یا شهریور پس از پخش 40 -80 تن کود حیوانی و 200 کیلوگرم فسفات آمونیوم زمین را بصورت فارو در میاورند وبرای کشت آماده می کنند
((البته متخصصین تغذیه ای توصیه می کنند که حدود 250 کیلوگرم سولفات پتاسیم نیز در این مرحله با خاک مخلوط گردد)
تکثیر زعفران
از طریق ایجاد پیازچه هایی ( tuber ) که از پیاز مادر تولید می شود صورت می گرد . پیاز زعفران در ماههای تابستان به صورت غیر فعال و راکد در زمین باقی می ماند و رشد دوباره جود را در حدود پایان تابستان شروع می نماید . بر طبق گزارشات موجود چندین واریته شناخته شده در کشور های مختلف کشت می شود .
